Op 17 en 18 april jl. verlieten de derdejaarsstudenten biologie van de ULB de collegezalen om zich, met loep en notitieboekje in de hand, onder te dompelen in een echte veldoefening: een BioBlitz georganiseerd in het Erkende Natuurreservaat Vogelzang en in de Mijlemeers. Deze activiteit maakt deel uit van de cursus Biodiversiteit en Natuurbehoud en laat toe om de theoretische kennis te toetsen aan concrete observatie van de biodiversiteit in het veld.
Een BioBlitz is een ietwat vreemde term uit de Verenigde Staten die verwijst naar een collectieve inventarisatie van de biodiversiteit. Het doel is simpel: zoveel mogelijk soorten identificeren binnen een bepaalde tijd en in een afgebakend gebied. Het is een soort gezamenlijke wedstrijd, die zowel leuk als wetenschappelijk is, en die aanzet tot aandachtig observeren en met een frisse blik kijken naar de soorten om ons heen, terwijl er tegelijkertijd nuttige wetenschappelijke gegevens worden verzameld voor natuurbehoud.
Vanuit dit pedagogisch perspectief had Roxane Beyns, docent Biodiversiteit en Natuurbehoud, een tweeledig doel voor ogen: studenten bewust maken van de vaak miskende rijkdom van de stedelijke biodiversiteit en hen tegelijkertijd de kans geven hun academische opleiding uit te breiden met concrete praktijkervaring, in samenwerking met verenigingen die actief zijn in het Brussels Gewest. Het ging er dus om hen kennis te laten maken met de diversiteit aan praktijken, expertise en engagementen die buiten het institutionele kader bestaan, en om de kennis te verankeren in een lokale en levendige realiteit.
Het natuurreservaat Vogelzang, een oase van biodiversiteit in het hart van Anderlecht, op slechts vijftien minuten lopen van een metrostation, bleek de ideale plek voor deze activiteit.
Met dit doel voor ogen is een viervoudige samenwerking tot stand gekomen tussen de ULB, de Cercles des Naturalistes de Belgique (CNB), de Commissie voor het Behoud, Beheer en ontwikkeling van de Natuur in de Vogelzangbeekvallei (CBN Vogelzang) en de Koninklijke Belgische Vogelbeschermingsliga (LRBPO). Dit partnerschap kwam tot stand dankzij Claire Baudoux, eco-pedagoge bij de CNB, die een sleutelrol speelde in het opzetten van het netwerk. Zij zorgde onder meer voor de ontmoeting met Elisabeth Fauville, Guide-Nature®, gepassioneerd door entomologie en de studie van vruchten en zaden binnen de CBN Vogelzang, en met Jean-Pol Renoy, vogelspecialist bij de LRBPO. Hun expertise en enthousiasme hebben in grote mate bijgedragen aan het verrijken van de ervaring in het veld en het begeleiden van de studenten bij hun observaties.
Om hun waarnemingen te documenteren, maakten de studenten gebruik van het platform iNaturalist, een online participatief wetenschappelijk instrument waarmee geogelokaliseerde waarnemingen met foto’s kunnen worden gepubliceerd. Een van de grote troeven van iNaturalist is het principe van collaboratieve identificatie: andere gebruikers van het platform, soms experts, kunnen de voorgestelde identificaties verfijnen of valideren. De bevestigde gegevens worden vervolgens opgenomen in open wetenschappelijke databases zoals GBIF (Global Biodiversity Information Facility) of Waarnemingen.be, waar ze kunnen worden gebruikt voor onderzoek en voor het beheer van de biodiversiteit.
Talrijke projecten steunen tegenwoordig op bijdragen van burgers: het in kaart brengen van de Brusselse flora, het opvolgen van tuinvogels, het opsporen van invasieve exotische soorten, enz. De afgelopen jaren hebben participatieve en burgerwetenschappen een aanzienlijke groei doorgemaakt en vormen ze een waardevolle hefboom om de productie van wetenschappelijke kennis te versterken.
In totaal werden tijdens de twee dagen op het terrein 316 soorten geteld, waarvan bijna 37,5 % al het niveau ‘onderzoek’ (= validatie van de identificatie) op iNaturalist heeft bereikt. Veel waarnemingen worden nog geïdentificeerd door specialisten, met name diegenen die zijn gemobiliseerd via de Cercles des Naturalistes de Belgique. De kwaliteit en rijkdom van de verzamelde gegevens getuigen van de ernst en het enthousiasme van de studenten, die wetenschappelijke nauwkeurigheid en natuurwetenschappelijke nieuwsgierigheid hebben weten te combineren.
Deze BioBlitz is meer dan een eenmalig evenement en biedt mooie perspectieven voor de toekomst. Als de activiteit elk jaar in dezelfde periode en volgens dezelfde protocollen zou worden herhaald, zou ze een echt instrument voor ecologische monitoring kunnen worden. Zo zou de evolutie van de biodiversiteit op de site kunnen worden gevolgd, zou een eventuele achteruitgang of het verschijnen van nieuwe soorten kunnen worden opgespoord en zou waardevolle informatie kunnen worden verzameld om het beheer van het reservaat in een veranderende stedelijke en klimatologische context te sturen.
Nogmaals een dikke proficiat aan de biologiestudenten en hun begeleiders voor dit grote succes, dat de rijkdom aantoont van een levendig, betrokken en in het gebied verankerd praktijkonderwijs.
Roxane BEYNS
